Atmosfer basıncı nasıl ölçülür?
İtalyan fizikçi Evangelista Torricelli (Evangelista Toriçelli), 1643 yılında basit bir düzenekle atmosfer basıncını ölçmüştür. Bilindiği gibi Dünya’nın çevresindeki hava tabakası çeşitli gazların karışımından meydana gelmiştir. Bu gaz tabakasına atmosfer denir. Atmosferdeki gazlar, dokundukları yüzeylere basınç uygular. Bu basınca, atmosfer basıncı denir. Açık hava basıncının değeri yeryüzüne yakın yerlerde en büyüktür. Yükseklere çıkıldıkça hava molekülleri azalacağı için açık hava basıncının değeri azalır.
Toriçelli Şekil 4.18’deki deney düzeneğini deniz seviyesinde kurarak atmosfer basıncını ölçmüştür. Deneyde yaklaşık bir metre uzunluğunda, bir ucu kapalı cam boru, ağzına kadar cıva ile doldurulur. Borunun, açık kısmı başparmak ile kapatılıp cıva çanağına daldırıldıktan sonra parmak çekildiğinde cıvanın birazı çanağa boşalır, sonra sabit kaldığı görülür. Bu durumda cam boruda cıva yüksekliği 760 mm olur. Borunun içindeki cıvanın tamamının çanağa boşalmamasının nedeni, açık hava basıncı ile cıva basıncının dengelenmesidir. Aynı deney farklı çaptaki cam borularla yapıldığında cıva düzeyleri arasındaki farkın yine 760 mm olduğu görülür. Yani borudaki cıva yüksekliği, borunun kesitine bağlı değildir. Toriçelli bu deneyi deniz seviyesinde ve 0 °C sıcaklıkta yani normal koşullarda yapmıştır. Buna göre normal koşullarda 1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg’dır.
Günümüzde çeşitli amaçlar için çağdaş manometreler geliştirilmiştir (Görsel 4.11 ve Görsel 4.12). Manometrelerin, büyük buhar kazanlarından doğal gaz kazanlarına kadar geniş bir kullanım alanı mevcuttur. Bunların yanında düşük basınçta bulunan gazların iyonlaşma ve iletkenlik özelliklerinden yararlanılarak elektronik manometreler de geliştirilmiştir.
Kaynak: Ada Yayıları (Kimya 9)
